Między historią a legendą: Bazylika św. Pudencjany w Rzymie
Najnowsze badania przesunęły datę założenia obecnej Bazyliki św. Pudencjany oraz jej wspaniałej mozaiki apsydalnej z IX wieku (czas pontyfikatu papieża Paschalisa I) odpowiednio na:
-
IV wiek (ok. 380 r., za pontyfikatu papieża Damazego) – budowa samej bazyliki,
-
lata 410–417, za pontyfikatu papieża Innocentego I – powstanie mozaiki, tuż po „splądrowaniu Rzymu” przez Alaryka w 410 roku.
Tradycja i początki chrześcijaństwa
Przez wieki uważano, że to najstarszy kościół chrześcijański Rzymu. Miał zostać zbudowany na miejscu domu senatora Pudensa, znajdującego się 9 metrów pod obecną bazyliką. Według tradycji Pudens i jego córki – Pudencjana i Prakseda – zostali nawróceni przez św. Piotra, który miał mieszkać tam przez siedem lat.
Choć nie ma jednoznacznych dowodów historycznych potwierdzających całą tę tradycję, współczesne badania potwierdziły istnienie rzymskiej domus z I–II w., utożsamianej z tradycyjnym Titulus Pudentis, co częściowo potwierdza przekaz, a tym samym umacnia przekonanie, że Bazylika św. Pudencjany jest najstarszym kościołem chrześcijańskim Rzymu.
Między domem rzymskim a miejscem kultu
W katakumbach św. Pryscylli odnaleziono groby świętych Praksedy i Pudencjany (relikwie tej drugiej przeniesiono do bazyliki w IX wieku). Nazwa „Pudencjana” najprawdopodobniej pochodzi nie od postaci świętej, lecz od zniekształconej nazwy oryginalnego Titulus Pudentis z 145 r.
Pozostałości domus ecclesiae – pierwszych miejsc kultu chrześcijańskiego – znajdują się ok. 9 metrów pod poziomem obecnego kościoła. Obok widoczne są struktury łaźni rzymskich (prawdopodobnie Termy Nowata, datowane na ok. 135 r. za Hadriana), a transformacja tego obiektu w kościół następowała etapami.
Pierwszym miejscem kultu była prostokątna sala wejściowa do term – dziś Kaplica Caetani – konsekrowana przez papieża Piusa I (140–155) jako oratorium św. Pastora. Niektórzy badacze wiążą to miejsce z heretycką grupą nowacjanów. Papież Syrycjusz (384–399) poświęcił oratorium św. Piotrowi – według źródeł mozaika przedstawiała apostoła jako pasterza wśród dwóch owiec.
Pod tą mozaiką znajdował się napis: MAXIMUS FECIT CUM SUIS, odnoszący się do prac przeprowadzonych przez prezbiterów Maksymusa, Leoparda i Illicjusza pomiędzy pontyfikatami Syrycjusza i Innocentego I (401–417).
Nowe badania: Claudia Angelelli i Vitaliano Tiberia
W 2010 r. prof. Claudia Angelelli (Uniwersytet La Sapienza, Rzym) wydała dzieło La Basilica Titolare di S. Pudenziana. Nuove Ricerche, które podsumowuje wiedzę historyczną i archeologiczną na temat bazyliki. Już we wstępie autorka rozróżnia „pewność” (czyli to, co można udokumentować) od „prawdy historycznej” (czyli tego, co rzeczywiście się wydarzyło).
Trzy kluczowe ustalenia:
-
Titulus Pudentianae (czyli pierwotna nazwa kościoła) powstał nie w IX wieku, ale już ok. 380 r., za papieża Damazego lub Syrycjusza, co czyni z bazyliki budowlę epoki konstantyńskiej.
-
Obalona została teoria, jakoby bazylika była tożsama z Termami Nowata – te znajdowały się bliżej bazyliki św. Praksedy.
-
Uznano legendę o dzieciach Pudensa (Timoteuszu, Pudencjanie, Praksedzie i Nowacie) za mit, ale potwierdzono istnienie Titulus Pudentis już w 145 r., co uzasadnia przesunięcie genezy bazyliki na IV wiek.
Wspierając się inskrypcjami i historycznymi wzmiankami, badacze wskazują, że Ecclesia Pudentianae istniała już w 384 r., co potwierdza napis w mozaice absydy: Dominus Conservator Ecclesiae Pudentianae („Pan – Opiekun Kościoła Pudencjany”).
W 2003 r. dr Vitaliano Tiberia, prezes Papieskiej Akademii Sztuk Pięknych i Literatury, po konserwacji mozaiki opublikował monografię Il Mosaico di S. Pudenziana. Il restauro. Ustalił w niej, że mozaika powstała nie w IX wieku, lecz w latach 410–417, w czasie pontyfikatu papieża Innocentego I – jako odpowiedź Kościoła na szok po splądrowaniu Rzymu przez Alaryka.
Mistrzowska symbolika mozaiki
W mozaice przedstawiono Chrystusa siedzącego na tronie cesarza Konstantyna – jako nowego Imperatora Świata, otoczonego Apostołami ubranymi jak senatorowie – czyli jako Nowy Senat nowej „Bożej stolicy”.
To jasne odniesienie do dzieła „O Państwie Bożym” św. Augustyna, napisanego jako teologiczna reakcja na upadek Rzymu (410) i zapowiedź jego całkowitego końca w 476 roku. Chrystus, jako Pantokrator, staje się Władcą nie Rzymu, lecz Kościoła – Bożego Państwa bez granic w czasie i przestrzeni.
Według legendy, sam Alaryk miał – poruszony – zwrócić skradzione sprzęty liturgiczne jednej z rzymskich świątyń. Nie wiadomo jakiej, ale wielu wierzy, że była to właśnie Bazylika św. Pudencjany – miejsce, gdzie przez lata przebywał św. Piotr.
źródło: https://www.stpudenziana.org/
Media:
