Sanktuarium Ojca Pio w San Giovanni Rotondo składa się z zabudowań klasztornych, Kościoła i Bazyliki Matki Bożej Łaskawej, Kościoła Ojca Pio i Drogi Krzyżowej.
KLASZTOR
Historia klasztoru kapucynów w San Giovanni Rotondo sięga lat 1538-1540, kiedy to dzięki staraniom mieszkańców i na ich koszt oraz za zgodą arcybiskupa Siponto, kardynała Jana Marii z Monte San Sabino, późniejszego papieża Juliusza III (nepota, w 1555 roku wysłał do Polski pierwszego nuncjusza), zakonnicy przybyli tu i otrzymali w darze teren wraz z wiejskim domem i studnią.
KOŚCIÓŁ MATKI BOŻEJ ŁASKAWEJ (CHIESA SANTA MARIA DELLE GRAZIE)
Świątynia klasztorna to jednonawowy kościół, zwany dawnym lub pierwotnym (Chiesa Antica). Przylega bezpośrednio do konwentu. Jej budowę rozpoczęto w 1540 roku, wkrótce po osiedleniu się kapucynów w San Giovanni Rotondo. W 1624 roku trzęsienie ziemi zniszczyło miejscowość
i klasztor, który odbudowano w pięć lat. Przywrócony do pierwotnego stanu kościółek konsekrowano w 1676 roku, nadając mu tytuł Matki Bożej Łaskawej (Santa Maria delle Grazie) – opiekunki miasta. Jej otaczany czcią obraz, namalowany techniką olejną na płótnie na przełomie XIII i XIV wieku w środowisku szkoły malarskiej Fra Cesare Turco i Decio Tramontano, działającej w regionie Puglia – koronowano w 1959 roku i umieszczono w głównym ołtarzu. Wymiary obrazu: 150 x 95 cm. W XIX wieku kościół popadł w ruinę, dzieląc los innych obiektów sakralnych. Wiązało się to z dwukrotną kasatą klasztoru: w 1811 roku (po siedmiu latach kapucyni wrócili do konwentu) i w 1866 roku. W 1909 roku zakonnicy odzyskali klasztor, a siedem lat później przybył doń Ojciec Pio. Na przestrzeni stuleci kościół był wielokrotnie przebudowywany i remontowany. Jedną z przyczyn były liczne trzęsienia ziemi, które nawiedzały San Giovanni Rotondo. Na frontonie dawnego kościoła, zwieńczonego niewielką dzwonnicą, znajdują się kamienne tablice, wykonane staraniem władz i mieszkańców San Giovanni Rotondo. Umieszczono je dla upamiętnienia dwóch jubileuszy: pięćdziesięciolecia kapłaństwa Ojca Pio (10 VIII 1910 – 10 VIII 1960) i pięćdziesięciolecia jego obecności w San Giovanni Rotondo (1916-1966). Na sklepieniu znajdują się malowidła przedstawiające Maryję z Dzieciątkiem, św. Franciszka z Asyżu i Michała Archanioła. Przy bocznym ołtarzu św. Franciszka Ojciec Pio celebrował w latach 1945-1959 Msze Święte. Na lewo od wejścia znajduje się konfesjonał, w którym od 1935 roku aż do śmierci spowiadał kobiety (mężczyźni zgodnie z lokalnym zwyczajem – spowiadali się w zakrystii). Nad głównym wejściem znajduje się chór zakonny – ulubione miejsce modlitwy Ojca Pio. To tutaj, przed cyprysowym krzyżem 20 września 1918 roku miał otrzymać stygmaty.
BAZYLIKA MATKI BOŻEJ ŁASKAWEJ (BASILICA SANTA MARIA DELLE GRAZIE)
Z powodu licznie napływających do San Giovanni Rotondo wiernych w latach 1956-1959 obok dawnego zakonnego kościółka wzniesiono bazylikę, dedykowaną również Matce Bożej Łaskawej. Bazylika jest dziełem architekta Giuseppe Gentile z Boiano (Campobasso). Wymiary świątyni: długość 57 m, szerokość 12 m i wysokość 25 metrów. W zwieńczeniu jej frontonu ustawiono mierzącą prawie 3 m wysokości marmurową figurę Niepokalanej z gwiezdną aureolą – dzieło Antonia Bassi di Trani. Spośród trzech naw bazyliki, centralna wyraźnie dominuje nad pozostałymi. W jej absydzie oświetlonej 32 oknami, nad głównym ołtarzem widnieje mozaika o powierzchni 60 m kwadratowych, przedstawiająca wizerunek Matki Bożej Łaskawej. Jest ona dziełem profesora Bedininiego, a wykonaną przez watykańską szkołę mozaiki, artyści watykańscy wykonali także 8 mozaik w nawach bocznych, autorstwa profesora Antonio Achilliego i o. Ugolino da Belluno (tylko mozaika przedstawiająca Matkę Boską Różańcową). Na prawo od ołtarza głównego znajdują się organy składające się z 4860 piszczałek, poświęcone przez Ojca Pio 6 sierpnia 1966 roku.
KOŚCIÓŁ ŚWIĘTEGO OJCA PIO
Po beatyfikacji Ojca Pio w roku 1999 sanktuarium stało się jednym z najliczniej odwiedzanych w świecie katolickim i konieczne stało się wybudowanie nowej świątyni, mogącej pomieścić rzesze napływających pielgrzymów. Wcześniej, w 1993 roku bracia kapucyni rozpoczęli przygotowania do budowy nowego kościoła finansowanej z ofiar wiernych całego świata i subwencji państwowych. Jego uroczyste otwarcie nastąpiło 1 lipca 2004 roku, a konsekracji dokonano dzień później.
Kościół został wybudowany według projektu jednego z najsłynniejszych współczesnych architektów – Renzo Piano. Świątynia została wzniesiona z kamienia i drewna. Zajmuje powierzchnię 4700 m2. Wewnątrz znajduje się 1650 ławek, które mogą pomieścić 6500 osób. Arnaldo Pomodoro zaprojektował krzyż i ołtarz, zaś ambonę i prowadzącą do niej drogę – Giuliano Vangi. Niewielka kaplica adoracji znajduje się poza prezbiterium, w osobnym pomieszczeniu, usytuowanym pomiędzy kościołem i zakrystią, może pomieścić (w ławkach) około 80 osób. Kaplica spowiedzi położona jest pod kościołem głównym. Składa się z 31 konfesjonałów, w których penitent może wybrać: czy uklęknąć przy kratkach rozmównicy, czy też usiąść naprzeciw spowiednika. Powierzchnia dolnego kościoła liczy około 500 m2i może pomieścić około 500 osób. Baptysterium kościoła zostało umiejscowione na zewnątrz świątyni, po lewej stronie od głównego wejścia. Ma formę sadzawki, do której schodzi się po trzech stopniach – symbolizują one trzy rzeczywistości, jakich wyrzeka się człowiek przystępujący do sakramentalnego obmycia: grzech, zło i szatana. Zaś trzy stopnie pozwalające na wyjście z sadzawki są wyznaniem wiary w Boga – Ojca Wszechmogącego, w Jezusa Chrystusa – Syna Bożego, Zbawiciela człowieka oraz w Ducha Świętego, który jest duszą Kościoła. Charakterystycznymi elementami nowoczesnej bryły świątyni są: okno o powierzchni około 700 m2, 21 wielkich, odmiennych od siebie łuków, z których największy ma 49,75 m odległości między podstawami i 17 m wysokości – wykonane są one z 1320 różnorodnych bloków skalnych. Dziedziniec kościelny zajmuje powierzchnię 9200 m2– tu w celebracjach może uczestniczyć około 35000 osób. Powierzchnia dziedzińca wyłożona jest kamieniem z pobliskiej Apriceny. Na samym dziedzińcu, w specjalnie przygotowanych miejscach, zasadzono 24 drzewka oliwne. 12 z nich poświęcono apostołom, zaś pozostałe 12 prorokom. Widoczny z daleka kamienny krzyż mierzy około 40 metrów wysokości. Został wzniesiony przez nałożenie na siebie 65 ciosanych kamieni. Środkiem przechodzą stalowe pręty wzmacniające konstrukcję. W górze zostały umieszczone dwa horyzontalne ramiona o długości 4,5 m. Krzyż jest darem regionu Puglia, do którego należy San Giovanni Rotondo, a zaprojektowany został przez głównego autora projektu całego sanktuarium – Renzo Piano.
VIA CRUCIS
Monumentalna Droga Krzyżowa stworzona przez rzeźbiarza Francesco Messina, została zainaugurowana 25 maja 1971 roku. Prowadzi ona wzdłuż ścieżki, która wspina się po stoku Monte Castellana. Droga Krzyżowa składa się z 16 rzeźb z brązu (14 stacji, Chrystus Zmartwychwstały, Ojciec Pio) i jednego posągu, wykonanego z marmuru Carrara – przedstawiającego Madonnę z Dzieciątkiem).
SZPITAL ULGI W CIERPIENIU (CASA SOLLIEVO DELLA SOFFERENZA)
W 1922 roku dobroczynne zrzeszenie religijne, którego Ojciec Pio był współtwórcą, wysunęło propozycję uruchomienia w San Giovanni Rotondo małego szpitala pod wezwaniem św. Franciszka z Asyżu. Przedsięwzięcie zostało zrealizowane dopiero po trzech latach. W centrum San Giovanni Rotondo znajdował się podupadły budynek klasztorny należący do zgromadzenia klarysek. Dzięki staraniom Ojca Pio i kilku lekarzy w styczniu 1925 roku został on przeistoczony w niewielki szpital, który mógł przyjąć jednorazowo około 20 pacjentów i dysponował jedną, prymitywnie oprzyrządowaną salą operacyjną (to skromne wyposażenie oraz zła organizacja sprawiły, że bardzo źle funkcjonował). Do jego całkowitego zamknięcia doszło po trzęsieniu ziemi, które w 1938 roku zniszczyło część budynku szpitalnego. 9 stycznia 1940 roku ponowiono próby wzniesienia szpitala zgodnie z oczekiwaniami i planami Ojca Pio. Wtedy też został utworzony komitet budowy szpitala-kliniki. 14 stycznia Ojciec Pio nadał swemu dziełu nazwę: Casa Sollievo della Sofferenza (Dom Ulgi w Cierpieniu). I jako pierwszy złożył na ten cel ofiarę pieniężną w postaci symbolicznej złotej monety. Prace nad kontynuacją dzieła przerwała II wojna światowa. Po jej zakończeniu, 5 października 1946 roku, założono spółkę akcyjną, której celem było zbieranie i rozdzielanie funduszy na budowę. Wszyscy akcjonariusze podpisali deklarację o zrzeczeniu się jakiegokolwiek zysku. Tego samego dnia wybrano miejsce pod budowę szpitala. Wiosną następnego roku Zakonnik pobłogosławił kamień węgielny pod budowę szpitala, rozpoczynając w ten sposób prace budowlane. Po przygotowaniu terenu pod budowę ogłoszono konkurs na projekt kompleksu szpitalnego, którego zwycięzcą został Angelo Lupi. 26 lipca 1954 roku otworzono pierwszy oddział szpitala – ambulatorium, a przy nim 5 listopada powstał bank krwi. Dwa lata po otwarciu ambulatorium i banku krwi – 5 maja 1956 roku otwarto szpital. W 1966 roku oddano do użytku nowe skrzydło budynku, które mogło pomieścić 600 chorych. Po śmierci Ojca Pio zbudowano nowoczesny pawilon. Wraz ze szpitalem tworzy on ogromny kompleks, nowocześnie wyposażony i dysponujący doskonałymi specjalistami. Polimabulatorium Jana Pawła II jest ostatnim zrealizowanym projektem Domu Ulgi w Cierpieniu. Jego inauguracja odbyła się w 2002 roku. Ze względu na wymogi technologiczne, personalne i organizacyjne Dom Ulgi w Cierpieniu uchodzi za jeden z najbardziej prestiżowych szpitali we Włoszech.
