„Zespół klasztorny powstał najprawdopodobniej w XII w. z fundacji Bolesława Krzywoustego. Po licznych rozbudowach, stanowi on jeden z najciekawszych obiektów architektury sakralnej w Polsce. W średniowieczu, po dotarciu do tutejszego klasztoru relikwii Drzewa Krzyża Świętego, które dały nazwę klasztorowi i mieszczącej go górze, miejsce to było głównym ośrodkiem kultu religijnego w Polsce. Według tradycji relikwie przywiózł do Polski królewicz węgierski, św. Emeryk. Według podań, w czasie polowania został oślepiony blaskiem od krzyża ulokowanego między rogami jelenia. Gdy odzyskał wzrok, ujrzał anioła, który polecił zostawić relikwie otrzymane od ojca w tutejszym klasztorze. ”
„Obecna późnobarokowa świątynia została zbudowana w latach 1781–1789 wg projektu Józefa Karsznickiego w miejscu dwóch wcześniejszych kościołów. W 1914 roku Austriacy zburzyli wieżę, którą zrekonstruowano w 2014 roku. W niszach znajdują się rzeźby z XVII wieku, pochodzące prawdopodobnie z wcześniejszego kościoła. Wnętrze kościoła ma charakter klasycystyczny:
- ołtarz główny w stylu klasycystycznym z obrazem św. Trójcy pędzla Franciszka Smuglewicza (1745-1807)
- obrazy Franciszka Smuglewicza (św. Józefa, św. Emeryka, św. Scholastyka ze św. Benedyktem).
- płyta nagrobna sekretarza królewskiego i opata Michała Maliszewskiego
- portal z marmuru
- stalle z XVIII w.
- zakrystia ze sklepieniem kolebkowo-krzyżowym i polichromią ze scenami z życia św. Benedykta. Meble w niej są intarsjowane i zostały ufundowane przez opata Karskiego w 1777 roku.
- Do bazyliki przylega Kaplica Oleśnickich (zwana także Kaplicą Relikwii Krzyża Świętego) powstała w latach 1614–1620 z funduszy Mikołaja Oleśnickiego. Znajdują się w niej od 1723 roku relikwie Krzyża Świętego.
Bazylika i cały kompleks opactwa wpisana jest do rejestru zabytków nieruchomych”
źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_na_%C5%9Awi%C4%99tym_Krzy%C5%BCu
źródło zdjęć: https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Holy_Cross_Monastery
