„Pierwszy kościół we wsi wzniesiono w 1399 r. Od wieków przynależał do parafii pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Kwietniewie. Powstała gotycka budowla miała niegdyś nisko schodzący, namiotowy dach, ostrołukowy portal wejściowy i ostrołukowe okna. Szczytowa ściana wschodnia kościoła była ozdobiona pięcioma blendami, zaś w części zachodniej wznosiła się drewniana wieża. Zabytkowa świątynia spłonęła w 1861 r. na skutek uderzenia pioruna. Cztery lata po pożarze kościół został odbudowany w stylu neogotyckim.
Według jednej z hipotez to właśnie na terenach dzisiejszej miejscowości Święty Gaj, 23 kwietnia 997 r., zginął śmiercią męczeńską św. Wojciech biskup praski. Dlatego, aby podkreślić rangę tegoż miejsca, zdecydowano się w latach 80. XX w. na sprowadzenie z Gniezna do kościoła relikwii świętego. Dekretem z 9 maja 1986 r., prymas Polski kard. Józef Glemp ustanowił w Świętym Gaju sanktuarium kultu św. Wojciecha. (..)
Na wieży kościoła i we wsi liczne gniazda bocianie, dodające uroku tej niewielkiej osadzie.”
źródło tekstu oraz zdjęć: http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php/Sanktuarium_%C5%9Bw._Wojciecha_w_%C5%9Awi%C4%99tym_Gaju
